تئوری ذهن و بهبود ارتباطات اجتماعی
درک خود و دیگران برای داشتن تعملات اجتماعی موثر و ضروری است و روابط اجتماعی موفق ،مستلزم داشتن مکانیسمی خاص جهت درک حالات درونی دیگران و پردازش حالات ذهنی آن ها است . نظریه ذهن یکی از مهمترین مباحث شناخت اجتماعی می باشد پیش نیازی برای درک محیط اجتماعی و اصول مهم در رفتارهای اجتماعی است.
نظریه ذهن:
ویژگی اصلی رفتاراجتماعی انسان که باعث تمایز او از سایر حیوانات می گردد، ظرفیتش برای تعامل دوسویه با دیگران است. ظاهرا ویژگی نیازمند این است که فرد بداند دیگران چگونه فکر میکنند و دارای چه احساسی هستند.چنین ظرفیتی نظریه ذهن نامیده میشود.
کودکان قبل از 3 سالگی قادر به درک چنین مفهومی نیستند و توانایی کسب تئوری ذهن 4سالگی است و تا حدود 11 سالگی درحال رشد و تحول دائمی میدانند.
فراگیری نظریه ذهن، اساس رشد شناخت اجتماعی است.
مثالی برای درک تئوری ذهن:
وقتی برای یک کودک داستانی تعریف می کنیم که مثلاً پسربچه ای داخل اتاقی است و پفک می خورد ناگهان مادرش پسر بچه را صدا میزند وپسر پفک را زیر میز قایم میکند و از اتاق خارج میشود و درهمین حین برادرش وارد اتاق میشود و پفک را میبیند ، برادرش پفک را برمیدارد و و داخل جعبه می گذرد وقتی از کودک می پرسیم که حالا از پسر بچه میپرسیم وقتی پسربچه برگرد برای یافتن پفک کجارا میگردد؟
این سوال به نظر سوال مشکلی نمی اید، کودک جواب می‌دهد که میرود سمت جعبه و داخل جعبه پفک را برمیدارد.اما برای ارائه پاسخ صحیح(زیر میز) لازم است کار ذهنی پیچیده ای انجام دهید ، به این معنا که باورها و مقاصد پسر بچه را بدانید و ازاین اطلاعات برای پیشگویی اعمال او استفاده کنید.
نظریه ذهن درپنج مرحله صورت می گیرد :
- مرحله اول مرحله نوزادی است که درک هدفمندی نام دارد و تا هیجده ماهگی طول می کشد از جمله مهارت های این دوره تقلید و توجه مشترک و نوبت گیری دو طرفه در ارتباط غیر کلامی است. همچنین شامل اشاره اجتماعی است که در ده ماهگی شروع می شود.
- مرحله دوم مرحله نوپایی است که مربوط به درک خواسته ها و بازی ها و وانمود سازی می شود. برخی ازمطالعات ثابت کرده اند که بین برخی از قسمت های بازی وانمود سازی و اجرای تکالیف تئوری ذهن ارتباط وجود دارد.
- مرحله سوم مرحله پدید آیی فهم دانش در کودک سه ساله است که در این دوره کودک در حال فراگیری یک رویکرد ذهنی است یعنی در مورد فکر کردن و یا باورها فکر می کند. اگر چه کودکان لزوما نمی توانند تکالیف باور کاذب را قبل از چهار سالگی انجام دهند اما در بعضی موقعیت ها می توانند بر اساس فهم باورها رفتار را پیش بینی کرده و توضیح دهند. این سه مرحله در واقع بستر و پیش زمینه رشد توانایی باور کاذب و تئوری دهن است.
- مرحله چهارم مرحله درک کودک چهار ساله از باور کاذب است. در واقع چهار سالگی نقطه ظهور نظریه ذهن است. کودک در این مرحله شروع به درک بازنمایی های کاذب می کند. در این مرحله است که کودک قادر است در تکالیف باور کاذب رتبه اول با موفقیت عمل کند.
- مرحله پنجم درک باورهای عمیق ، بازنمایی های رتبه دوم و سوم است. در باور رتبه دوم این مساله مد نظر است که آیا کودک قادر به درک باورهای عمیق است؟ یعنی اینکه کودک در مورد باورهایی که دیگران در ذهن دارند، باورهایی داشته باشد که البته ممکن است این باورها درست یا غلط باشند.
نقش ارتباط اجتماعی در نظریه تئوری ذهن:
اخیرا به نقشی که ارتباطات اجتماعی می تواند در شکل گیری نظریه ذهن داشته باشد، توجه شده است. تجاربی که کودک در بافت اجتماعی خود کسب می کند، در فهم باور دیگران تاثیر گذار و مهم می باشد. مطالعه بر روی محاورات روزمره نشان می دهد که کودکان در سال دوم زندگی، شروع به بحث در مورد احساسات و تمایلات و در سال سوم زندگی راجع به حالات ذهنی، فکر کردن و دانستن می کنند. در واقع فهم کودک از صحبت های دیگران که در صحبت های معمولی مشاهده می شود، تقریبا یک سال قبل از اینکه کودک بتواند، در تکلیف باور کاذب با موفقیت عمل کند، مشاهده می شود. بنابراین می توان نتیجه گرفت که بافت اجتماعی، بستر رشد نظریه ذهن و درک باور کاذب است.
- اهداف تقویت مهارت های ارتباطی
- آماده کردن کودکان برای برقراری ارتباط مناسب با دیگران همسالان و بزرگسالان
- شناخت مهارت های ارتباطی
- شناخت احساسات خود و دیگران
- شناخت مسئولیت های فردی و اجتماعی
تقویت مهارت ارتباطی در تئوری ذهن:
- نقش بازی کردن میتواند نحوه برخورد کودک در شرایط سخت را به او اموزش دهد.
- درغالب داستان اجتماعی مهارت هایی که مشکل دارد را به صورت غیر مستقیم به او یاد دهید.
- از کودکان سوالهایی بپرسید که پاسخش بله یا خیر نباشد.
- ارتباط چشمی برقرار کنید چون ارتباط چشمی والد و نوزاد امواج مغزی انها را بایکدیگر هماهنگ میکند و میتواند به برقراری ارتباط ویادگیری کودک حتی اتیسم کمک کند
- آینه رفتاری کودک خود باشید یعنی رفتارهای ناپسندی که از او در جمع دیدی در خلوت دونفره صحبت کنید.
- اگر برای کودک مشکل است که درمورد احساسش را صحبت کند تشویق کنید که آن را نقاشی کند.
گفتاردرمانگران کلینیک نگاه نوین بعد از ارزیابی های پی در پی و دقیق و مداخلاتی را برای کودکانی که درارتباط اجتماعی و تئوری ذهن مشکل دارند طراحی و اجرا می کند.و با طراحی تکالیفی متنوع مهارت های ارتباطی را بهبود میبخشند.