توجه یا attention یک عملکرد شناختی پیچیده است که کارکرد مغز را معطوف به یک یا چند محرک خاص در محیط میکند در حالیکه بقیه محرکها نادیده گرفته میشوند. پایه و اساس عملکرد شناختی مغز، توجه و تمرکز است بنابراین توجه مقوله ای مهم در رشد شناختی کودک محسوب میشود.
توجه به پنج نوع تقسیم میشود که از سطوح اولیه به پیشرفته به شرح زیر است:
- اولین سطح که پایه هرم توجه را میسازد توجه متمرکز ( focusing attention) است؛ اینکه کودک برای لحظه ای به یک شی نگاه کند نشاندهنده این نوع از توجه است. برای مثال در گوشه ای از اتاقی که کودک در آن حضور دارد صدایی شنیده میشود و او برای لحظه ای به سمت صدا برگشته و بعد به فعالیت قبلی خود برمی گردد.
- دومین سطح از توجه، توجه پایدار (sustain attention) می باشد؛ این نوع از توجه به هوشیاری هم شناخته می شود. به ظرفیت کودک برای حضور در فعالیت اطلاق می شود؛ اینکه کودک شما چه مدت زمانی را می تواند به انجام کاری اختصاص دهد.
- توجه انتخابی، توانایی ذهن در مدیریت محرک های موجود در محیط و تمرکز روی بارزترین اطلاعات دریافتی از محیط که مرتبط با کار است، می باشد. این نوع توجه هنگامی مورد استفاده قرار میگیرد که کودک نیاز به انتخاب و تمرکز روی اطلاعات مربوط به فعالیت دارد در حالیکه سایر محرکات موجود را نادیده میگیرد؛ برای مثال هنگامی که کودک در کلاس حضور دارد باید روی صدای آموزگار تمرکز کند و صداهایی غیر از صدای آموزگار را نادیده بگیرد.
- توجه متناوب (shifting attention) به این صورت است که کودک توجه اش را از یک محرک به محرک دیگر سوق دهد؛ مثلا هنگامی که به کودک میگوییم آجر قرمز را بده، سپس می گوییم آجر سبز را بده، توجه کودک از رنگ قرمز به رنگ سبز سوق پیدا می کند.
- توجه تقسیم شده یا چندوطیفه ای، نوعی از توجه است که در آن فرد به مدیریت بین چند محرک و انجام چند کار به طور همزمان می پردازد. این نوع از توجه پیچیده ترین فرایند شناختی را در سلسله مراتب توجه دارد. به طور مثال به کودک میگوییم ” بزرگترین مکعب قرمز را به من بده” ، این کار توجه همزمان کودک به چند محرک را می طلبد.
اختلالات نقص در توجه: اختلال در توجه تحت عنوان اختلال نقص در توجه و تمرکز و بیش فعالی ( ADHD) شناخته می شود. کودکان مبتلا به اختلال نقص در توجه و تمرکز و بیش فعالی، کودکانی هستند که نمی توانند به مدت طولانی درگیر یک کار شوند، فعالیتی را آغاز می کنند و ناکامل آن را رها می کنند. غالبا در دوران مدرسه تشخیص داده میشوند زیرا با رفتارهای خود نظم کلاس را به هم زده و یا موجب آزار دیگر کودکان می شوند.
در کتاب راهنمای تشخیص و درمان اختلالات/ نسخه 5 اختلال ADHD به سه دسته تقسیم شده است:
- اختلال نقص در توجه و تمرکز-بیش فعالی با غلبه الگوی بی توجهی
- اختلال نقص در توجه و تمرکز- بیش فعالی با غلبه الگوی تکانشگری و بیش فعالی که می توان نتیجه گرفت لزوما همه کودکان مبتلا بیقرار، بیش فعال و پرتحرک نیستند.
- اختلال نقص در توجه و تمرکز- بیش فعالی ترکیبی است که علایم هردو دسته قبلی را دارند.
علایم: از ویژگی های بارز کودکان مبتلا به اختلال نقص در توجه و تمرکز- بیش فعالی این است که سطح فعالیت، آشفتگی و سطح رشدی و تکاملی آنها متناسب با سنشان نیست. از آنجا که تمرکز مطلب امروز بر مبحث توجه می باشد نشانه های نقص در توجه در این اختلال را در ادامه قرار داده ایم:
- اغلب نمیتوانند به جزئیات توجه کنند و در تکالیف درسی با سایر فعالیت ها میتوان این بی توجهی به جزئیات را مشاهده کرد.
- در حفظ توجه و تمرکز خود برای انجام کاری به مدت طولانی دچار مشکل می شوند مثلا نمیتوانند متن طولانی را بخوانند یا زمان صحبت کردن توجه خود را نسبت به فرد جمع کنند و مدام مشغول کارهای دیگر میگردد.
- اغلب هنگامی که با او مستقیما صحبت می شود حواسش نیست حتی اگر محرک دیگری وجود نداشته باشد.
- در سازمان دادن به تکالیفو کارها دچار مشکل است. مدیریت زمان ندارد و کارهایش را به ترتیب انجام نمیدهد و آشفتگی زیادی در کارهایش مشاهده می شود.
- از انجام تکالیفی که نیاز به تلاش ذهنی متداوم دارد سر باز میزنند مثلا حل مسائل ریاضی، نوشتن گزارش روزانه و ….
- اغلب وسایلشان را گم میکنند.
- با وجود کوچکترین محرکی حواسشان پرت می شود.
- اغلب در انجام کارها فراموشکارند.
- نمی توانند دستورالعمل ها را به درستی دنبال کنند و موفق به اتمام کار نمی شوند.
درمان: برای درمان ADHD دارودرمانی، کاردرمانی، رفتاردرمانی، توانبخشی شناختی و تکنولوژی های جدید مانند نوروفیدبک موثر اعلام شده و مورد استفاده قرار میگیرد.
در کادرمانی پس از انجام ارزیابی های تخصصی مربوطه و مصاحبه با والدین و در صورت لزوم آموزگار و مشاهده فعالیت کودک، سطح توجه او مشخص میشود و فعالیت های درمانی در برنامه درمانی گنجانده می شود. فعالیت ها به گونه ای در جلسات درمانی صورت میگیرند که در ابتدا پایه ای ترین سطوح توجه را پوشش دهند. از جمله فعالیت هایی که میتوان به کودکان داد خط چین، قیچی کردن خطوط صاف تا منحنی، رنگ آمیزی از آسان تا سخت، بلوک های خانه بازی، ساخت اشکال مختلف با اشیای ساده هندسی که لازمه آن الگوبرداری از طرح نمونه است و فعالیت های دیگر از این قبیل.
کلینیک نگاه نوین چه اقداماتی در جهت توانبخشی اختلالات نقص در توجه و تمرکز – بیش فعالی انجام میدهد؟
کلینیک نگاه نوین با استفاده از شیوه های متداول و کاربردی کاردرمانی و با به کارگیری جدیدترین متدهای دنیا مانند نوروفیدبک، TCDS ، دستگاه فور برین و … در کنار تیم توانبخشی که متشکل از همکاران متخصص گفتاردرمانی و روانشناسی می باشد، به کودک شما کمک می کند تا در بهترین شرایط با کاربردی ترین روش های درمانی به نتیجه مطلوب برسد.