اوتیسم یا درخودماندگی نوعی اختلال عصبی رفتاری است که باعث اختلال در تعاملات اجتماعی، رشد کلامی و مهارت های ارتباطی می گردد. اختلال اوتیسم طیف وسیعی از علائم و اختلالات را شامل می شود، به همین دلیل به آن اختلال طیف اوتیسم می گویند؛ بنابراین افراد مبتلا گستره وسیعی از علایم و سطوح مهارت را نشان می دهند.
بر اساس کتاب راهنمای تشخیص و درمان اختلالات/ نسخه 5، افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم دچار نقص در عملکرد اجتماعی، ارتباطی و دارای دایره علایق و فعالیت های محدودی هستند. رفتار های تکراری و کلیشه ای، اختلال در زبان و گفتار از دیگر علائمی است که به طور شایع در آن ها دیده می شود. افراد مبتلا قادر به درک احساسات و افکار افراد مقابل خود نیستند بنابراین نمی توانند پاسخ مناسبی در قالب کلمات یا حالات چهره دهند.
طبق کتاب راهنمای تشخص و درمان اختلالات/ نسخه 5، اختلال طیف اوتیسم به سه سطح براساس شدت از کم به بیشتر، تقسیم می شود؛ بر همین اساس کودکانی که در سطح اول قرار دارند کمترین مسائل مربوطه و کودکانی که در سطح سوم قرار می گیرند مشکلات بیشتری برای زندگی شخصی و اجتماعی دارند
سطح اول/ اوتیسم خفیف: کلمات و جمله سازی را با تاخیر به دست می آورد و برای آغاز و ادامه مکالمه به کمک نیاز دارد. کودکانی که در این سطح قرار دارند با گرفتن برنامه درمانی مناسب می توانند به گفتار بهتری برسند و حتی در بزرگسالی به راحتی برای طولانی مدت سخنرانی کنند و در درک معنای مکالمات به مشکل برنخورند؛ با این حال ممکن است در درک زیر و بمی گفتار خود مشکل داشته باشند. به طور کلی این کودکان به حمایت حداقلی برای زندگی و ارتباطات اجتماعی خود نیاز دارند.
سطح دوم: کودک در این سطح از طیف اوتیسم حتی با وجود حمایت دیگران، کاستی های زیادی در مهارت های ارتباط کلامی و غیرکلامی دارد. این کودکان از نظر رفتاری علائم بارزتری نسبت به سطح اول دارند، به گونه ای که اگر کسی تصادفا آن ها را ببیند متوجه رفتارهای تکراری و کلیشه ای او می شود.
سطح سوم/ اوتیسم شدید: در این سطح، کودکان نیاز به حمایت بسیار زیادی دارند. در ارتباطات کلامی و غیرکلامی کاستی بسیاری دیده می شوند و به ندرت در مکالمات پیش قدم و یا حتی مشارکت می کنند. ایت کودکان به شددت در برابر تغییرات مقاوم هستند و کوچکترین تغییری در شرایط باعث آشفتگی و بیقراری آن ها می شود.
به راهنمایی نیاز دارید؟همین الان نوبت بگیرید
تشخیص اختلال طیف اوتیسم:
این اختلال معمولا در سه سال اول زندگی تشخیص داده می شود؛ گاهی علایم به حدی نیستند که توجه والدین را جلب کنند اما در هر حال هنگامی که فرد در اجتماع قرار میگیرد مشکلات ارتباط اجتماعی، خود را نشان خواهند داد و والدین برای تشخیص و درمان به متخصصین مربوطه مراجعه می کنند. تشخیص این اختلال غالبا از طریق گزارشات خانواده یا سایر مراقبین، مشاهدات درمانگر و رد دیگر اختلالات صورت می گیرد.
از شایع ترین علایم اوتیسم که درنهایت منجر به اختلال در روابط اجتماعی می شود، می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اجتناب از تماس چشمی
- عدم پاسخ گویی به صدا زدنشان با نام خودشان
- مشکل در شروع و حفظ مکالمه
- مشکل واضح در درک احساسات و بیان آن ها
- عدم درک درست از هیجانات دیگران و دادن پاسخ نامتناسب به آن
- اشکال در درک دیدگاه های دیگران ( تئوری ذهن/ theory of mind)
از علایم رفتاری نیز میتوان به رفتارهای تکراری و کلیشه ای، توجه بیش از اندازه به یک شی، حساسیت بیش از حد یا کمتر از حد معمول به محرک های محیطی مثل صدا و داشتن مهارت های خاص در حیطه هایی مانند موسیقی و ریاضیات اشاره کرد.
درمان اختلال طیف اوتیسم:
درمان اوتیسم غالبا بر اساس علائم صورت میگیرد و توانبخشی تقشی حیاتی در آن دارد؛ کاردرمانی، گفتاردرمانی و درمان های روانپزشکی از جمله تخصص های درگیر در حوزه توانبخشی کودکان اوتیستیک هستند. همچنین درمان‌ها و راه حل‌هایی جهت مدیریت مشکلات همراه با اوتیسم وجود دارد، که این مشکلات می‌تواند شامل صرع، افسردگی، اختلال وسواسی- اجباری و اختلالات خواب باشد.
کاردرمانی به کودک مبتلا به اختلال طیف اوتیسم کمک میکند تا مهارت های زندگی روزمره مثل لباس پوشیدن و رعایت بهداشت شخصی بدون کمک یا با کمترین کمک از سوی دیگران را کسب کند، همچنین به بهبود و کسب مهارت های حرکتی و ارتباطی از طریق فعالیت های درمانی و بازی درمانی می پردازد. فعالیت هایی که در برنامه درمانی گنجانده می شوند به فعالیت های موردعلاقه و روزمره کودک نزدیک هستند و اگر در محیطی مشابه محیط زندگی کودک صورت گیرند، تاثیر بیشتری خواهند داشت.
گفتاردرمانی به چالش‌های ارتباطی که افراد مبتلا به اوتیسم با آن روبرو هستند می پردازد که شامل تطبیق احساسات با حالت چهره، یادگیری نحوه تفسیر زبان بدن و پاسخ به سوالات است.
در توانبخشی کودکان اوتیستیک حوزه ارتباطات اجتماعی بسیار مورد توجه قرار میگیرد زیرا لازمه زندگی در اجتماع توانایی ارتباط گیری با افراد جامعه می باشد. براساس علائم آموزش احساسات و هیجانات و بیان آنها، مهارت های ارتباطی و زبان بدن و حالات چهره مدنظر درمانگران قرار می گیرد.
رفتاردرمانی در توانبخشی جایگاه خاصی دارد که از چندین رویکرد صورت میگیرد.
- تحلیل رفتار کاربردی ( ABA) که در ایران به نام ABA شناخته می شود از موفق ترین رویکرد درمانی برای اختلال طیف اوتیسم تا کنون است. این رویکرد درمانی رویکردی رفتاری است که موجب تقویت رفتار های مثبت و کاهش رفتار های منفی کودک دارای اختلال طیف اوتیسم می گردد و می توان بر اساس تکنیک های زنجیره سازی و شکل دهی رفتار مهارت های جدیدی را نیز به کودک آموخت. از این طریق احتمال تکرار رفتارهای مدنظر درمانگر که مورد تشویق قرار میگیرند، افزایش و رفتارهایی که نادیده گرفته می شوند، کاهش می یابد.
- رویکرد بعدی، تیچ (TEACCH) نام دارد که طی آن به کودک نحوه بیان احساسات و افکارش را آموزش داده می شود و او یاد می گیرد محیطش را درک کند.
- بازی درمانی نیز از رویکردهای موثر در توانبخشی کودکان اوتیستیک می باشد, در این رویکرد از بازی به عنوان وسیله ای برای کسب و بهبود مهارت های حرکتی، رفتاری، ذهنی و اجتماعی استفاده می شود. همانطور که همه ما می دانیم بازی بخش جداناپذیر زندگی انسان است به ویژه در کودکی و کودک بخش عطیمی از مهارت های لازمه را از طریق بازی به دست می آورد. در بازی درمانی، کودک می آموزد که چگونه با فرد مقابل خود ارتباط بگیرد، چگونه از مهارت هایی که دارد استفاده کند و مهارت هایی که بازی نیاز دارد اما او ندارد را از طریقی دیگر جبران کند.
کلینیک نگاه نوین چه خدماتی در این زمینه به مراجعان عزیز ارائه می دهد؟
کاردرمانی و گفتاردرمانی در کنار هم تاثیر بسیار زیادی بر کیفیت زندگی به ویژه ارتباطات اجتماعی او دارد. در کلینیک نگاه نوین تلاش شده این خدمات توانبخشی از دو رشته تخصصی مرتبط قرار داده بشود؛ به صورتی که کادر توانبخشی کلینیک با همکاری با یکدیگر در این زمینه اقدام می کنند تا نتیجه مطلوبی بگیرند.
قرار گرفتن در موقعیت های واقعی و تمرین مهارت های آموزش داده شده به کودکان در آن محیط ها همراه با نظارت مستقیم درمانگر، چیزی است که در پیشبرد نتایج توانبخشی بسیار تاثیرگذار است؛ برگزاری جلسات گروهی و گردش های گروهی در محیط واقعی مثل پارک (با نظارت کامل همکاران در محیطی امن) از جمله فعالیت هایی می باشد که در کلینیک نگاه نوین در راستای بهبود مهارت های اجتماعی و تقویت مهارت های کودکان انجام می شود.
در کنار اقدامات درمانی که برای بهبود شرایط کودک انجام می شود، خانواده و اطرافیان کودک نیز باید مورد توجه و حمایت قرار گیرند که در این راستا در کلینیک نگاه نوین جلسات مشاوره به خانواده، کارگاه های فرزندپروری، کارگاه های رفتاری و مادر و کودک و کلاس های گروهی توسط واحد روانشناسی برگزار می گردد تا در کنار حمایت روانی کودک، از خانواده نیز حمایت روانی و عاطفی به عمل آید.